Complex, Organisch en Geometrisch

Keramiek uit de 3D-printer

De regelmatige vervormingen van deze drie verticale cilinders van aardewerk zijn niet met de hand of in een mal gevormd. De klei is laag voor laag door een 3D-printer opgebouwd. Een huzarenstuk, want geprinte klei was nooit eerder stevig genoeg voor grote volumes, ze bezweek onder haar eigen gewicht. Olivier van Herpt (1989) heeft als student aan de Design Academy Eindhoven daarvoor een oplossing gevonden: een zelfgebouwde 3D-printer van twee meter hoog, met een cilinder die rigide klei onder grote druk door de spuitmond duwt. De spuitmond is opgehangen aan drie diagonale assen in een zogenoemde delta (Δ)-opstelling. Na het printen en drogen wordt het resultaat biscuit gebakken. Met deze ontwikkeling won Olivier van Herpt in oktober 2016 de Dutch Design Week New Material Award.

Deze nieuwe productiemethode opent een nieuwe wereld van vormmogelijkheden, gebaseerd op wiskundige algoritmes die de ruimtelijke coördinaten bepalen. Maar de berekening van de coördinaten hoeft niet beperkt te blijven tot zuivere wiskunde. Oliver van Herpt gebruikt bijvoorbeeld ook de toonhoogte en amplitude van geluid (in samenwerking met geluidskunstenaar Ricky van Broekhoven) en de breedte van jaarringen van bomen (in samenwerking met ontwerper en kunstenaar Sander Wassink) om de vorm van het keramische resultaat te bepalen, een aanpak die hij adaptive manufacturing noemt. Bijzonder is dat de kleivormen niet lijken op de gebruikelijke hoekige en onbezielde resultaten van 3D-printers, maar schijnbaar paradoxaal organisch ogen. Die indruk wordt versterkt doordat de klei niet steeds perfect even dik is. Laag op laag veroorzaakt ze verschuivingen of afschuining. De machine aanstoten of laten trillen en andere vormen van mechanische interventie tijdens het productieproces, hebben eveneens invloed op de uiteindelijke vorm.

Olivier van Herpt Objecten Complex, Organisch en Geometrisch, 2015, aardewerk, h. 66 cm
Klik op de afbeelding om te vergroten.

De drie exemplaren in de collectie tonen verschillende mogelijkheden op basis van wiskundige algoritmes. Het werk met de titel Complex heeft door regelmatig verspringende zigzaglijnen een huid van ruitvormige schubben. De uiteindelijke vorm met haast lijfelijk glooiende lijnen is mede bepaald door de invloed van de zwaartekracht op de kleilagen tijdens het printen. In de twee andere werken, Organisch en Geometrisch is de gelaagdheid van de uitvoering geaccentueerd door kleurverschillen in de mat gebakken rode en grijze klei. De in elkaar grijpende uitstulpingen creëren een opvallend schaduwspel in de diepe verticale groeven.

In dit werk van Olivier van Herpt komen een aantal kenmerken van Dutch Design naar voren. Van Herpt heeft zich niet neergelegd bij de technische status quo, maar is zelf op zoek gegaan naar nieuwe mogelijkheden, waarbij onderzoek van de grondstof, ontwerp van de benodigde gereedschappen en experimenten met nieuwe vormmogelijkheden hand in hand gaan. Evenzeer verenigt het resultaat de toegepaste geest van de ontwerper-ingenieur met een autonome esthetiek, die de voorwerpen eerder tot sculpturen dan tot louter gebruiksvoorwerpen maken. De ontwerper blijft de apparaten en resultaten ook steeds verder ontwikkelen.

Met de verwerving van deze drie werken bouwt het Princessehof aan het verhaal van de keramiek in de eenentwintigste eeuw. Zowel in de kunsten als in de vormgeving groeit de interesse voor de aardse klei als basismateriaal. Digitale en analoge productiemethodes komen steeds meer tot een symbiose. In de keramiekindustrie wordt 3D-printen al veelvuldig ingezet voor de productie van mallen. Bakken moet nog steeds in een energieverslindende oven. De toekomst van keramiek is pas begonnen.

3D

Bij een 3D-print is het tastbare resultaat rechtstreeks opgebouwd uit de grondstof. Eerst wordt het ontwerp van het eindproduct gemaakt op een computer. Speciale software deelt het ontwerp op in dunne plakjes, die vervolgens laag voor laag als opdracht naar de printer worden gestuurd. De printer combineert twee cruciale facetten van de productie: hoeveel materiaal er gebruikt wordt, en de plek waar het terechtkomt. De dosering van het materiaal vindt plaats in de spuitmond: de grondstof bepaalt hoeveel druk er nodig is om continu uit de spuitmond te kunnen stromen. De verplaatsing van de spuitmond kan op verschillende manieren worden uitgevoerd. Om een driedimensionaal voorwerp te kunnen maken, moet de spuitmond zich in de drie dimensies (x, y, z) kunnen verplaatsen. Dat kan via drie rechte assen, maar ook via een zogenaamde delta (Δ)-opstelling, die werkt op basis van driehoeksmeetkunde.

Kris Callens, directeur van Keramiekmuseum Princessehof en het Fries Museum