Portretmedaillon

Op 12 juli 1730 werd Josiah geboren als twaalfde kind in een pottenbakkersgezin. In 1744 startte hij onder aan de ladder in het familiebedrijf The Churchyard Pottery Works om daar de basisbeginselen van het vak te leren. Het bedrijfje produceerde een traditioneel assortiment van vooral roodsteengoed en steengoed met een zoutglazuur: theepotten, kannen, thee- en koffiekopjes. Josiah wilde meer en paste na verloop van tijd niet meer bij het wat behouden beleid van zijn oudste broer Thomas. Na twee jaar ergens anders gewerkt te hebben startte Josiah in 1754 bij de fabriek van Thomas Whieldon en daar kon zijn talent tot volle bloei komen. Josiah was een kind van de Verlichting, een rationeel en kritisch denker en hij bracht het intellectuele denken en het experiment maximaal samen met het pottenbakkersvak.

Portretmedaillon van Josiah Wedgwood, uitgevoerd in black basalt, Wedgwood, gemodelleerd door William Hackwood, 1782.

Experimenteren

Naast zijn talent had Josiah toch ook het geluk dat hij daar en op dat moment in de tijd zijn werkzame leven begon, de tijd was rijp voor verandering en de regio rijk aan klei en kolen. Zijn vele experimenten noteerde hij nauwkeurig (en in geheimschrift) in zijn ‘Experiment Book’. In deze periode experimenteerde Wedgwood vooral met gekleurde glazuren en uit deze tijd stamt onder meer een theepotje in de vorm van een bloemkool, van onder groen geglazuurd en van boven wit, waarvan Het Princessehof een vergelijkbaar exemplaar in beheer heeft.

Theepot in de vorm van een bloemkool, Engeland, 1760 - 1770, bruikleen Ottema-Kingma Stichting.

‘The bulk of our particular manufacture you know is exported to foreign markets’

In 1759 startte Wedgwood voor zichtzelf en in zijn eigen bedrijf volgden de ontwikkelingen en experimenten elkaar razendsnel op. Zo zorgde hij ervoor dat de draaibanken motorisch werden aangestuurd, kwam hij tot een nieuw gladder en fijner type creamware aardewerk, ging hij al heel vroeg in zee met de man die de transferprinttechniek ontwikkeld had, John Sadler, en wist hij, mede dankzij de aanleg van het Trent en Mersey kanaal, zijn productie zozeer op te schalen dat hij binnen enkele jaren zijn afzetmarkt had vergroot tot Ierland, het Europese vaste land, Amerika en het Caribisch gebied: ‘The bulk of our particular manufacture you know is exported to foreign markets’, aldus Wedgwood. Samen met zijn vriend, inspirator en vanaf 1768 zakenpartner Thomas Bentley veroverde Josiah de wereld met zijn uiteenlopende keramische producten. Samen hadden de mannen een sterk ontwikkeld gevoel voor mode, trends en techniek, maar ook een slim gevoel voor marketing en commercie. Zo veranderden zij de naam creamware, in queensware, nadat ze waren benoemd tot hofleverancier voor Koningin Charlotte. Wedgwood staat daarmee symbool voor grootschalige veranderingen en het begin van de Industriële revolutie. Van kleinschalig traditioneel naar massaproductie en fabrieksmatigheid. 

Theebus van creamware met een getransferprinte decoratie, Wedgwood, circa 1765.

Portret- en herinneringsmedaillons

In de 18e-eeuw raakte de toepassing van portret- en herinneringsmedaillons weer sterk in de mode, maar de vervaardiging in gesneden stenen en schelpen was natuurlijk erg kostbaar en tijdrovend. De veelzijdige Wedgwood sprong ook hier op in en ontwikkelde een procedé om de reliëfmedaillons in keramiek uit te voeren, waardoor deze op veel grotere schaal en voor een veel bredere groep toegankelijk konden worden. De medaillons werden uitgevoerd in twee door Wedgwood ontwikkelde soorten keramiek: jasperware en black basalt, een type zwart steengoed met een grote hardheid en een diepe donkere kleur. In de speciale medailloncatalogi van de fabriek, die uitgegeven werden tussen 1773 en 1788, komen maar liefst 1700 verschillende medaillons voor. Een portretmedaillon van de man die het portretmedaillon zo groot wist te maken, uitgevoerd in een door hemzelf ontwikkeld materiaal, is dan ook een geweldige aanwinst.

Anti-slavernij medaillon, uitgevoerd in jasperware, Wedgwood, gemodelleerd door William Hackwood, 1787.

Anti-slavernij medaillon

Ook dit is een medaillon vervaardigd door Wedgwood. Het meet slechts 3 bij 2,5 cm en dit object stond al ruim twee jaar bovenaan onze wensenlijst op het gebied van Europese keramiek. Dit medaillon werd vanaf 1787 door Wedgwood geproduceerd en verspreid. Wedgwood was een uitgesproken abolitionist en actief lid van de Society for the Abolition of the Slave Trade. De vooruitstrevende en zeer succesvolle keramiekfabrikant verspreidde de medaillons voor eigen rekening tijdens bijeenkomsten van de society en onder prominenten in Engeland en Amerika. Hij stuurde zelfs verschillende exemplaren naar Benjamin Franklin, de grondlegger van de Verenigde Staten. De medaillons konden gemonteerd gedragen worden als speld, in een hoedenspeld of verwerkt worden op een snuifdoos. Het door het museum verworven exemplaar is ongemonteerd, maar de inkepingen in en kleine chipjes aan de rand illustreren mooi hoe het medaillon ooit een gebruiksvoorwerp is geweest.  

De krachtige voorstelling werd ontleend aan een door de society gebruikt zegel en vermoedelijk gemodelleerd door William Hackwood, de beste modeleur van de fabriek (die eveneens het portretmedaillon modelleerde). Centraal is een geknielde, geketende zwarte man afgebeeld, met daaromheen de tekst: ‘Am I not a man and a brother’. Het medaillon is in grote hoeveelheden geproduceerd en exemplaren zijn opgenomen in verschillende belangrijke museale collecties, in vooral Engeland en Amerika. De verwerving geeft daarmee verder kleur aan één van de belangrijkste vernieuwers in de geschiedenis van de Europese keramiek, samengevat op een herinneringsbordje uitgegeven na zijn dood: ’The Father of English Pottery and the most celebrated contributor to the Potters Art known to history.’ Maar de verwerving maakt het voor het museum vooral mogelijk om te vertellen over de aanloop naar een belangrijke kentering in de geschiedenis.