Portretmedaillons

Bij de naam Wedgwood denk je al snel aan verfijnd Engels servies. Maar oprichter Josiah Wedgwood (1730-1795) dacht breder dan dat. Zo laten zijn medaillons zien dat hij een slimme en vindingrijke ondernemer was met een scherp oog voor marketing.  

Op 12 juli 1730 werd Josiah Wedgwood geboren als twaalfde kind in een pottenbakkersgezin. Hij begon in 1744 onderaan de ladder in het familiebedrijf The Churchyard Pottery Works om daar de basisbeginselen van het vak te leren. Het bedrijfje produceerde een traditioneel assortiment van roodsteengoed en steengoed met een zoutglazuur: theepotten, kannen, thee- en koffiekopjes.

Portretmedaillon van Josiah Wedgwood, uitgevoerd in black basalt, Wedgwood, gemodelleerd door William Hackwood, 1782.

Josiah wilde meer en paste na verloop van tijd niet meer bij het behouden beleid van zijn oudste broer Thomas. In 1754 begon hij bij de fabriek van Thomas Whieldon waar zijn talent tot volle bloei kon komen. Josiah was een kind van de Verlichting, een rationeel en kritisch denker. Dit intellectuele denken in combinatie met zijn drang naar experiment kwamen samen in het pottenbakkersvak.

Geheimschrift

Wat meezat is dat de tijd rijp was voor verandering. Josiahs noteerde zijn vele experimenten nauwkeurig en in geheimschrift. Zo werkte hij met gekleurde glazuren. Het theepotje in de vorm van een bloemkool stamt uit deze jaren: onder groen geglazuurd en boven wit. Het Princessehof heeft een vergelijkbaar exemplaar in beheer. 

Theepot in de vorm van een bloemkool, Engeland, 1760-1770, bruikleen Ottema-Kingma Stichting.

In 1759 begon Wedgwood voor zichtzelf. Ontwikkelingen en experimenten volgden elkaar in dit bedrijf razendsnel op. Zo ging hij werken met motorische draaibanken, ontwikkelde hij een gladder en fijner type creamware aardewerk en deed hij zaken met John Sadler, uitvinder van de transferprinttechniek.  

Enorme groei

Ook wist hij zijn afzetmarkt binnen enkele jaren enorm te vergroten. Samen met zijn vriend en zakenpartner Thomas Bentley veroverde Josiah de wereld met zijn keramische producten. Samen hadden de mannen een sterk ontwikkeld gevoel voor mode, trends en techniek, maar ook een slim gevoel voor marketing en commercie.

Zo veranderden zij de naam creamware, in queensware, nadat ze waren benoemd tot hofleverancier voor Koningin Charlotte. Wedgwood staat daarmee symbool voor grootschalige veranderingen en het begin van de Industriële Revolutie. Van kleinschalig traditioneel naar massaproductie en fabrieksmatigheid. 

Theebus van creamware met een getransferprinte decoratie, Wedgwood, circa 1765.

In de achttiende eeuw raakten portret- en herinneringsmedaillons weer sterk in de mode. De productie hiervan, uit geslepen steen en schelpen, kostte veel tijd en was daardoor erg kostbaar. De veelzijdige Wedgwood sprong hier op in en maakte reliëfmedaillons in keramiek. Hierdoor kwamen de medaillons beschikbaar voor een veel breder publiek.

De medaillons werden uitgevoerd in jasperware en black basalt, een type zwart steengoed met een grote hardheid en een diepe donkere kleur. In de fabriekscatalogi van Wedgwood staan liefst 1700 verschillende medaillons. Een portretmedaillon van de man, Josiah Wedgwood, die het medaillon zo groot wist te maken, uitgevoerd in een door hemzelf ontwikkeld materiaal, is dan ook een geweldige aanwinst voor het Princessehof.

Anti-slavernij medaillon, uitgevoerd in jasperware, Wedgwood, gemodelleerd door William Hackwood, 1787.

Ook het medaillon hierboven is vervaardigd door Josiah Wedgwood. Het meet slechts 3 bij 2,5 cm en stond lang bovenaan de wensenlijst van het Princessehof als het gaat om Europese keramiek.

Slavernij

Wedgwood was een uitgesproken voorstander van afschaffing van de slavernij. Hij was dan ook actief lid van de Society for the Abolition of the Slave Trade. Dit medaillon deelde de succesvolle keramiekfabrikant uit tijdens bijeenkomsten van de society en onder prominenten in Engeland en Amerika. Hij stuurde zelfs verschillende exemplaren naar Benjamin Franklin, de grondlegger van de Verenigde Staten.

De medaillons konden, gemonteerd, gedragen worden als speld, in een hoedenspeld of verwerkt worden op een snuifdoos. Het door het museum verworven exemplaar is ongemonteerd, maar de inkepingen in en kleine chipjes aan de rand illustreren mooi hoe het medaillon ooit een gebruiksvoorwerp is geweest.  

De krachtige voorstelling op het medaillon is ontleend aan een door de society gebruikt zegel. Een geknielde, geketende zwarte man met om hem heen de tekst: ‘Am I not a man and a brother’.

Het medaillon is in grote hoeveelheden geproduceerd en exemplaren zijn opgenomen in belangrijke museale collecties, in vooral Engeland en Amerika. De verwerving geeft kleur aan een van de belangrijkste keramiekvernieuwers in Europa. Daarnaast is de medaillon voor het Princessehof een mooie aanleiding om te vertellen over de aanloop naar een belangrijke ommekeer in de geschiedenis: de afschaffing van de slavernij.