Schaal met decor van draak en parel, Than Hoa, Vietnam, circa 1500 - 1520, steengoed, 32.2 x 7.2 cm, Keramiekmuseum Princessehof, Leeuwarden.
De schaal is geproduceerd in het gebied van de rode rivierdelta in het noorden van Vietnam. De hoofdstad Hanoi is hier gelegen en het is van oudsher een belangrijk gebied met veel bedrijvigheid, waar veel handel werd gedreven. Omdat Vietnam aan China grenst, kwam dit land veelvuldig in aanraking met de Chinese kunst en cultuur, en dit had zijn uitwerking op de lokale tradities. Dat is terug te zien in de keramiek. Bepaalde vormen en decoraties, zoals de draak en de feniks, hebben duidelijke overeenkomsten met de Chinese versies.
In de dertiende eeuw kwamen de Mongolen in China aan de macht. Deze periode noemt men de Yuan-dynastie (1279 - 1368). De Mongolen veroverden ook grote delen van West- en Centraal-Azië, gebieden die sinds de zevende eeuw islamitisch waren. Dat had zijn effect op de Chinese keramiekproductie: daar worden tijdens de Yuan typische islamitische vormen en decoraties populair. Deze keramiek vindt gretig aftrek in de islamitische gebieden.
Een andere goedlopende markt was Zuidoost-Azië. Ook hier had de islam zich op grote schaal verspreid, waardoor de lokale eetcultuur verweven raakte met de islamitische tradities. Grote schalen voor het serveren van eten werden een veelgevraagd artikel. In zowel China als Vietnam werd dit type keramiek dan ook speciaal voor deze markt gemaakt. In Indonesië en Maleisië had men een voorkeur voor kleurrijke schalen. De schaal uit de collectie van het Princessehof is hier een goed voorbeeld van. In het midden van de schaal is een draak te zien die een parel achtervolgt. Deze decoratie zien we ook veel op Chinese keramiek, maar deze draak is typisch Vietnamees. Dat is onder andere zichtbaar in de losse, maar krachtige schildering waardoor hij tot leven komt. Het effect is speelser dan de voorbeelden uit China.
Veel van deze schalen werden uiteindelijk gekoesterd familiebezit (pusaka) en kregen door de tijd heen een spirituele waarde toegekend. In de negentiende eeuw, toen Indonesië nog een kolonie van Nederland was, namen reizigers veel van de schalen mee naar huis. Zo is ook dit exemplaar uiteindelijk in de collectie van het museum terechtgekomen.
Hoi An
In 1993 wordt bij Hoi An in Vietnam een scheepswrak gevonden. Als een paar vissers hun netten ophalen, zien ze dat er stukken keramiek bij de vangst zijn meegekomen. Ze rapporteren hun vangst bij de autoriteiten, die vermoeden dat het resten zijn uit de lading van een scheepswrak. Er wordt een zoekactie opgezet om het schip te lokaliseren. Het blijkt zo’n vijfendertig kilometer buiten de kust van Hoi An te liggen. Het gevonden wrak bevindt zich op zeventig meter diepte. Dit maakt het erg lastig om het schip en zijn lading omhoog te halen. In 1996 wordt er een project opgezet door de zakenman Ong Soo Hin om het op te graven. Het duurt uiteindelijk vier jaar om alles boven water te krijgen. Het project kost circa 14 miljoen dollar. Er komen uiteindelijk 250.000 stukken keramiek intact uit het wrak tevoorschijn. Een enorme hoeveelheid! Alle unieke stukken worden aan de collecties van musea in Vietnam toegevoegd. Het grootste gedeelte van de vondst wordt in 2000 geveild in San Francisco. De lading bevat onder meer een grote hoeveelheid Vietnamese keramiek uit het gebied van de rode rivierdelta. Omdat het schip gedateerd kan worden rond de late vijftiende, vroege zestiende eeuw, moet de lading ook ongeveer uit die periode zijn. Dit biedt een enorm houvast voor de datering van Vietnamese keramiek in andere collecties, ook die in het Princessehof, die op basis van stijlovereenkomst nu preciezer gedaan kan worden dan voor de vondst van het Hoi An-wrak het geval was.
Eline van den Berg, conservator Aziatische keramiek bij Keramiekmuseum Princessehof.
