Schaal met decor van draak en parel, Than Hoa, Vietnam, circa 1500-1520, steengoed, 32.2 x 7.2 cm, Keramiekmuseum Princessehof, Leeuwarden.
De schaal is geproduceerd in het gebied van de rode rivierdelta in het noorden van Vietnam. De hoofdstad Hanoi ligt hier en het is van oudsher een belangrijk gebied met veel bedrijvigheid, waar veel handel werd gedreven. Omdat Vietnam aan China grenst, komt het land al eeuwenlang veelvuldig in aanraking met de Chinese kunst en cultuur, iets wat zijn uitwerking heeft gehad op de lokale tradities waaronder keramiek. Bepaalde vormen en decoraties, zoals de draak en de feniks, hebben duidelijke overeenkomsten met de Chinese versies.
In de dertiende eeuw komen de Mongools troepen in China aan de macht. Deze periode noemt men de Yuandynastie (1279-1368). De Mongolen veroveren ook andere delen van West- en Centraal-Azië, gebieden die sinds de zevende eeuw islamitisch zijn. Dat heeft zijn effect op de Chinese keramiekproductie: tijdens de Yuandynastie worden typische islamitische vormen en decoraties populair. Deze keramiek vindt gretig aftrek in de islamitische gebieden.
Een andere goedlopende markt in deze tijd is Zuidoost-Azië. Ook hier heeft de islam zich op grote schaal verspreid, waardoor de lokale eetcultuur verweven raakt met de islamitische tradities. Grote schalen om eten te serveren worden een veelgevraagd artikel. In zowel China als Vietnam wordt dit type keramiek dan ook speciaal voor deze markt gemaakt.
Meer kleur
In Indonesië en Maleisië hebben de mensen een voorkeur voor kleurrijke schalen. De schaal uit de collectie van het Princessehof is hiervan een goed voorbeeld. In het midden van de schaal is een draak te zien die een parel achtervolgt. Deze decoratie zien we ook veel op Chinese keramiek, maar deze draak is typisch Vietnamees. Dat is onder andere te zien aan de losse, maar krachtige schildering waardoor hij tot leven komt. Het effect is speelser dan de voorbeelden uit China.
Veel van deze schalen worden uiteindelijk gekoesterd familiebezit (pusaka) en krijgen door de tijd heen een spirituele waarde toegekend. In de negentiende eeuw, als Indonesië nog een kolonie van Nederland is, nemen reizigers veel van de schalen mee naar huis. Zo is ook dit exemplaar uiteindelijk in de collectie van het Princessehof terechtgekomen.
Scheepswrak
Als in 1993 een paar vissers bij het Vietnamese Hoi An hun netten ophalen, zien ze dat er stukken keramiek bij de vangst zijn meegekomen. Ze rapporteren hun vangst bij de autoriteiten, die vermoeden dat het resten zijn uit de lading van een scheepswrak. Er wordt een zoekactie opgezet om het schip te lokaliseren. Het blijkt zo’n 35 kilometer buiten de kust van Hoi An te liggen. Het gevonden wrak bevindt zich op 70 meter diepte. Dit maakt het erg lastig om het schip en zijn lading omhoog te halen.
In 1996 zet zakenman Ong Soo Hin een reddingsoperatie op touw. Het duurt uiteindelijk vier jaar om alles boven water te krijgen. Er komen uiteindelijk 250.000 stukken keramiek intact uit het wrak tevoorschijn. Een enorme hoeveelheid! Het project kost circa 14 miljoen dollar.
Alle unieke stukken worden aan de collecties van musea in Vietnam toegevoegd. Het grootste gedeelte van de vondst wordt in 2000 geveild in San Francisco. De lading bevat onder meer een grote hoeveelheid Vietnamese keramiek uit het gebied van de rode rivierdelta. Omdat het schip gedateerd kan worden rond de late vijftiende, vroege zestiende eeuw, moet de lading ook ongeveer uit die periode zijn.
De reddingsoperatie biedt een enorm houvast om de herkomst van Vietnamese keramiek in andere collecties te dateren, ook die in het Princessehof. De datering op basis van stijlovereenkomst kan nu preciezer gedaan worden dan voor de vondst van het Hoi An-wrak het geval was.
Eline van den Berg, conservator Aziatische keramiek bij Keramiekmuseum Princessehof.
