Tuinkruk

Elegant zitten op rijkdom

In vroeger tijden hield de Chinese elite graag elegante theefeestjes in de tuin. Uiteraard was comfort hierbij van belang. Om na een wandeling door de tuin even te kunnen uitrusten, werden fraai gemaakte tuinstoelen van porselein gebruikt. Deze koele tuinstoelen waren met name populair in het hete zomerseizoen.

Vooral in het zuiden van China vonden sociale bijeenkomsten vaak in de buitenlucht plaats, zoals thee- of wijnfeestjes, het spelen van weiqi (een soort schaken), musiceren, schilderen of kalligraferen. Wanneer er indruk gemaakt moest worden op vrienden, collega’s of zakenrelaties werd zo’n bijeenkomst gehouden in een prachtig vormgegeven tuin. Tuinen waren dan ook een statussymbool in China en weken erg af van die van ons: geen kleurrijke bloembedden, maar oude, elegante bomen zoals pijnbomen en prunus, en bamboe. De aanleg van zo’n tuin volgt de natuurlijke glooiing van het landschap en kent een asymmetrische indeling, met grillig gevormde rotsen en verschillende vijvertjes. Er waren zelfs wedstrijden waarbij de mooiste tuin werd gekozen. En men moest natuurlijk indruk maken op gasten met bijzonder tuinmeubilair, zoals deze porseleinen kruk.

De kruk is hol en beschilderd in famille rose-emails, wat betekent dat de kleur van het email aan de schildering een overwegend rozerode kleur geeft. Anders dan het groen van famille verte, dat een Chinese geschiedenis kent, heeft het rood van het famille rose een Europese oorsprong. Waarschijnlijk was het de Leidse wetenschapper Cassius die in het midden van de zeventiende eeuw het roze email uitvond. Deze ontdekking bereikte China rond 1720. Vanwege de buitenlandse herkomst werd het in China daarom wel yang cai genoemd, wat 'vreemde kleuren' betekent.

Een ander voorbeeld is de molenbeker, meestal helemaal van zilver. Deze beker bestaat uit een kelk aan de ene kant en een molen met wieken aan de andere kant. Zodra de bokaal is volgeschonken, blaas je de molenwieken in beweging. Voordat deze stil staan, moet het glas leeg zijn. Lukt dat niet, dan volgt een nieuwe ronde.

Tuinkruk met decor van lotus, bloemen en mandarijneenden, China, 1800 - 1850, porselein, h. 47,5 cm, bruikleen Ottema-Kingma Stichting.

De schildering van de lotusvijver met zwemmende mandarijneenden geeft je een gevoel van koelte. De hele decoratie bestaat uit een aantal motieven die geluk en voorspoed beloven. Zo staan de mandarijneenden symbool voor huwelijksgeluk, omdat deze dieren altijd bij elkaar blijven. De lotussen staan voor continue harmonie. Het opengewerkte motief aan de zij- en bovenkant van de kruk verwijst naar de traditionele Chinese munten, die rond zijn met een vierkant gat erin, als uiting van de wens tot rijkdom. Rondom de onder- en bovenkant loopt een decoratieve gele rand, een ‘wolkenkraag’, die zo gedetailleerd is weergegeven dat hij wel geborduurd lijkt.

Op Chinese schilderijen komen deze tuinkrukken regelmatig voor. Overigens werden ze ook wel gebruikt als voetstuk voor een bloempot, een multifunctioneel object dus. Toch heel wat origineler dan onze plastic tuinstoelen!

Miniatuurlandschappen

De Chinese tuin representeert eigenlijk de wereld in het klein. De rotsen staan voor berglandschappen, de gesnoeide bomen voor bossen. Kleine vijvers en stroompjes verwijzen naar meren en rivieren. Via doorkijkjes krijgt de bezoeker telkens weer een nieuw stukje van deze miniatuurwereld onthuld, waarbij symbolen en het yin-yangprincipe een belangrijke rol spelen. De inrichting van een tuin vertelde iets over de smaak en kennis van de Chinese tradities van de eigenaar. Er werd daarom grote waarde aan gehecht. De Chinese tuin kreeg vanaf de achttiende eeuw een westerse variant. In Europa raakte men gefascineerd door deze prachtig aangelegde miniatuurlandschappen, en wie het zich kon veroorloven liet een tuin aanleggen in de ’Chinese stijl’ met paviljoens, bruggen en parasols. Dit soort tuinen hadden echter weinig te maken met de oorspronkelijke filosofie achter de Chinese tuintraditie, maar waren vooral mooie, exotisch aandoende tafereeltjes waar men van kon genieten.

Eva Ströber, oud-conservator Aziatische keramiek bij Keramiekmuseum Princessehof, met dank aan Aafke Koole.