Pijlenvaas

Deze prachtig gedecoreerde porseleinen vaas dateert uit de tweede helft van de zestiende eeuw. Het is een zogenoemde pijlenvaas, gemaakt tijdens de Ming-dynastie (1368 - 1644). Ze heeft een peervorm met bovenaan zes buisvormige toevoegingen en op de buik en schouder nog eens zes opstaande blokjes. Oorspronkelijk werden deze pijlenvazen in het brons gemaakt, voor het spelen van het traditionele Chinese spel touhu. In dit oude spel, beoefend door de elite uit dynastieën van meer dan 2000 jaar geleden, probeerde men met de hand pijlen in de vaas te gooien. Het ging hierbij niet zozeer om de relatief simpele handeling zelf, maar om de gecompliceerde etiquette die ermee gepaard ging.

Aan het hof en bij de elite gold voor elke activiteit die ter ontspanning diende, dat het spel bestond uit complexe rituelen. Touhu kon zowel binnen- als buitenshuis worden beoefend. Het ontwikkelde zich in latere dynastieën tot een drinkspel waarmee gasten werden vermaakt. De verliezer, degene die de pijl naast de vaas gooide, moest als straf wijn drinken. Hoe dit spel eruit zag, is te zien op een schildering uit de Ming-periode waarop keizer Xuande (1425 - 1435) staat afgebeeld, die dit spel met zijn bezoek speelt in de tuin van het paleis.

Pijlenvaas met pseudo-Arabisch schrift, China, circa 1550-1600, porselein, h. 25 cm, bruikleen Ottema-Kingma Stichting.

De techniek van de decoratie op deze vaas staat in China bekend onder de naam doucai, wat vertaald kan worden als ‘complementerende kleuren’. Deze techniek werd ontwikkeld tijdens de regeerperiode van keizer Xuande (1426 - 1435), maar bereikte zijn hoogtepunt onder keizer Chenghua (1465 - 1487).

Voor de doucai-techniek werd het blauwe onderglazuur gecombineerd met emailkleuren. Hiervoor werd de decoratie eerst in blauw uitgetekend op de ongebakken klei. Daarna werd er een laag glazuur over het object aangebracht. Vervolgens werd het gebakken in de ovens op een hoge temperatuur, rond de 1300 graden Celsius. Na afkoeling bracht men de andere kleuren over het glazuur aan. In het geval van deze vaas werd het wolkenpatroon met groen en geel ingekleurd. Na deze laatste schildering werd het object opnieuw gebakken, maar nu op een veel lagere temperatuur, om de kleuren te laten hechten. Een bewerkelijk proces dus!

Als je de vaas zou vasthouden, kon je het verschil in de kleuren die onder en boven het glazuur zijn aangebracht voelen. Waar alleen blauw zit, is het glad, waar de andere kleuren zitten, voel je duidelijk de structuur van het email. Keizerlijk Ming-porselein, gedecoreerd in doucai, is het toonbeeld van ultieme elegantie en was dan ook zeer gewild door verzamelaars, zowel in China als later in het Westen.

Achtergrond

Op de buik van de vaas zijn zes medaillons afgebeeld met inscripties in Arabisch schrift. Althans, zo lijkt het. In feite is het pseudo-Arabisch. In het late Ming-tijdperk was de Chinese elite gefascineerd door ‘exotische’, geïmporteerde nieuwigheden, of die nu uit het Westen kwamen dan wel een islamitische of Tibetaanse achtergrond hadden. Vooral onbekend schrift gaf een object allure en liet zien hoe ontwikkeld de eigenaar wel niet was. Eigenlijk is deze fascinatie voor andere culturen altijd aanwezig geweest, niet alleen in China, maar ook hier in het Westen. Dat zie je bijvoorbeeld in de vorm van tatoeages. Hoe vaak zie je tegenwoordig niet iemand lopen met een Chinees karakter op zijn arm? Ook nu weet de drager ervan niet altijd wat deze tekens precies betekenen, dus een foutje is snel gemaakt. Pijnlijk, vooral als diegene er pas achter komt als het al te laat is.

Eva Ströber, oud-conservator Aziatische keramiek, en Eline van den Berg, conservator Aziatische keramiek bij Keramiekmuseum Princessehof, met dank aan Aafke Koole.