Mrs. Duff

In 1602 kapen twee Zeeuwse VOC-schepen het Portugese schip San Jago dat uit Azië is komen aanvaren. De lading bestaat voor een aanzienlijk deel uit Chinees porselein, dat wordt geveild in Middelburg. Hiermee komt voor het eerst een grote hoeveelheid Chinees blauw-wit porselein in Nederland terecht, dat bekend komt te staan als kraakporselein. Deze naam is ontleend aan de Portugese naam voor het type schepen dat zij gebruiken, waaronder de buitgemaakte San Jago: caracca, door de Nederlanders verbasterd tot ‘kraak’. Dit is het startschot voor de grootschalige verscheping door de VOC van het felbegeerde witte goud naar Nederland. Al snel worden vele huishoudens in steden als Amsterdam en Rotterdam opgeluisterd met Chinese kraakborden, -kopjes en -schalen.

De Nederlandse elite wil zich blijven onderscheiden van de ‘gewone burgers’ en zoekt daarom een alternatief wanneer het nieuwtje van kraakporselein eraf is. Dit doen ze door bij VOC-vaarders privébestellingen te plaatsen voor speciale decoraties en vormen. Officieel is de particuliere handel in porselein verboden, maar ondanks vele waarschuwingen van de compagnie blijkt het in de praktijk lastig om deze lucratieve handel volledig uit te bannen. Deze keramiek staat bekend als Chine de commande, oftewel keramiek op bestelling. Populair bij de elite zijn serviezen met daarop de wapens van de familie. Het kan echter nóg exclusiever, en Mrs. Duff is hier een geweldig voorbeeld van. Dit porseleinen beeld is waarschijnlijk rond 1740 vervaardigd in China en via de VOC naar Nederland vervoerd. De vrouw is gekleed in een roze jurk met turkooizen mouwen en een schort in dezelfde kleur. Daaroverheen draagt ze een cape in blauw, een molensteenkraag en een witte muts. Het gezicht en de handen zijn in vleeskleur geëmailleerd en ze heeft een lichte blos op haar wangen. Bijzonder is dat op de cape en de jurk Chinese decoraties zijn aangebracht, van abstracte wolken en archaïsche drakenmedaillons. Daarnaast heeft de vorm wel iets weg van de Chinese ‘blanc de Chine’ Guanyin-plastieken. Hiermee is deze dame een prachtige combinatie van Oost en West. Wereldwijd zijn er maar een paar van deze plastieken bekend.

Plastiek van vrouwelijk figuur, China, circa 1735 - 1740, porselein, h. 42,5 cm, bruikleen uit particuliere collectie.

Mrs. Duff vormt waarschijnlijk een paar met een mannelijke variant, die bekendstaat als Mr. Duff. Er is lange tijd aangenomen dat deze figuren gebaseerd waren op bestaande personen, namelijk VOC-gouverneur Diederik Durven en zijn vrouw Anna Catharina de Roo. Gouverneur Durven diende van 1729 - 1731 voor de VOC en stond in het Engels bekend als Governor Duff. Inmiddels weten we dat het niet om een Nederlands echtpaar gaat, maar om een Joods stel uit Frankfurt.

Op een prent uit het boek Neu-eröffnete Welt-Galleria (1703) staat namelijk een dame die exacte dezelfde kleding draagt als Mrs. Duff. De prent is getekend door de Hollander Caspar Luyken (1672 - 1708) voor een Duitse opdrachtgever. In het boek worden verschillende soorten klederdracht wereldwijd getoond. Tijdens de achttiende eeuw zijn er meerdere van dit soort boeken verschenen, aansluitend bij een modetrend in deze periode voor exotische dingen. Het boek is zeer waarschijnlijk het voorbeeld geweest voor de Chinese pottenbakkers in Jingedezhen. Die hebben met zeer grote precisie het model vervaardigd en de decoratie aangebracht, waaruit blijkt hoe kostbaar dit object toen al moet zijn geweest.

Porseleinmanie

Van Mr. Duff bevinden zich een aantal plastieken samen in één collectie. Deze figuren waren ooit in het bezit van de Britse admiraal John Byng en hebben op de achterkant oorspronkelijke achttiende-eeuwse labels waarop staat: 'Dutch Merchant'. Er was dus ook toen al een misverstand over wie deze figuren nu voorstelden. Admiraal Byng was een groot verzamelaar van Chinees porselein, zijn scheepshut stond vol met borden, vazen en plastieken. Byng kwam op een tragische manier aan zijn einde. In 1756 werd een vloot onder zijn leiding eropuit gestuurd om het eiland Mallorca uit Franse handen te houden. Dit mislukte, waardoor de Britten een kostbaar stuk land verloren. Byng werd hiervoor verantwoordelijk gehouden en geëxecuteerd. Na zijn dood werden enkele prenten gepubliceerd waarop de spot met hem wordt gedreven: hij zou meer oog hebben gehad voor zijn geliefde porselein dan aandacht voor het verslaan van de Fransen. Zijn porseleinmanie werd hem dus uiteindelijk fataal.

Eline van den Berg, conservator Aziatische keramiek bij Keramiekmuseum Princessehof.