Kraantjeskan

Echt of vals? Zoek de verschillen

De objecten die in een museum worden tentoongesteld, zouden echt moeten zijn: ‘het ware object’, en geen vervalsing. Maar hoe weet je dat? Vooral Chinees porselein wordt al eeuwen vervalst. Zo maakte de Franse firma Samson in de negentiende eeuw replica’s van gewild porselein. Hun imitaties van Chinees, Japans en Meissen-porselein waren zo goed dat de firma veel bekendheid kreeg. Het Princessehof is in het bezit van zowel een echte Japanse kraantjeskan, in 2003 verworven via het Douwe Egberts Museum, als een imitatie van de firma Samson. Je moet heel goed kijken om de verschillen te vinden.

In Nederland werden kraantjeskannen lange tijd gebruikt als koffiezetapparaat. De gemalen koffiebonen gaan daarbij in de buik van de kan, het water komt erbovenop. Het geheel wordt verwarmd door een oliebrandertje dat tussen de poten van de kan geplaatst wordt. Als het koffiedik bezonken is, wordt de koffie afgetapt door het kraantje, dat zich boven het dik bevindt. De makers van de Japanse kraantjeskan baseerden hun ontwerp rond 1740 op een Nederlands zilveren model. Ze maakten er een eigenzinnige, nieuwe versie van.

Kraantjeskan

Kraantjeskan, Edmé Samson et Cie, Frankrijk, 1870 - 1900, porselein, h. 35,7 cm.

Het is een intrigerend object. De Japanse kraantjeskan heeft een licht gelobd peervormig lichaam dat op een zeshoekige basis rust. Het is voorzien van een decoratie in reliëf in onderglazuur-blauw, met daaroverheen ijzerrood email en goud. Er is een pijnboom op geschilderd, waarin zich een nest jonge kraanvogels bevindt, terwijl de ouders komen aanvliegen met voedsel. Verder zijn er op de kan een prunus en bamboe aangebracht. Samen vormen zij ‘De Drie Vrienden van de Winter’, een symbool voor een lang leven. Het geheel wordt gedragen door drie Japanse mannetjes die dienstdoen als poten.

Al sinds 1971 bevindt zich in het Princessehof een kraantjeskan die sterk lijkt op het exemplaar van het Douwe Egberts Museum. Toen die opnieuw onder de loep werd genomen, bleek hij echter niet Japans te zijn, maar een laatnegentiende-eeuwse replica uit de Samsonfabriek in Frankrijk. Indertijd was deze ontdekking een teleurstelling, maar voorbeeld en kopie kunnen nu wel prachtig naast elkaar getoond worden.

Er zijn een paar opvallende verschillen. De grootte, bijvoorbeeld. Samson maakte met behulp van authentieke objecten een mal, waarin de kan werd gegoten. Door de krimp tijdens het bakken werd het resultaat kleiner dan het origineel. Verder valt op dat in de kopie de Japanse dragers ‘stijver’ gemodelleerd zijn en dat de geschilderde decors minder elegant en gedetailleerd zijn weergegeven.

Samson

Tegenwoordig zijn de kopieën van de firma Samson zelf ook collectors’ items. Er waren in de negentiende eeuw vele andere Parijse werkplaatsen actief die soortgelijke imitaties van keramiek maakten. Daarom zijn, ironisch genoeg, niet alle objecten die aan Samson zijn toegeschreven daadwerkelijk door deze firma gemaakt. Ook werd van veel objecten het Samson-merk (‘Ss’) verwijderd om ze als authentiek stuk door te kunnen laten gaan. Een ‘echte’ Samson is daardoor zelf een begeerlijk object geworden.

Eva Ströber, oud-conservator Aziatische keramiek bij Keramiekmuseum Princessehof, met dank aan Aafke Koole.