Bijzondere 16de-eeuwse Medici-fles komt naar Nederland

Het nationale Keramiekmuseum Princessehof in Leeuwarden presenteert Porseleinkoorts: het witte goud van Augustus de Sterke en Madame de Pompadour. De tentoonstelling schetst de spectaculaire ontstaansgeschiedenis van Europees porselein; een concurrentiestrijd vol intriges, spionage en drama. Startpunt van de tentoonstelling is een zeldzame Medici-fles. Het 16de-eeuwse voorwerp, gemaakt in de Medici-werkplaats in Florence, is het resultaat van het allereerste succesvolle porseleinexperiment in Europa. Het stuk draagt het wapen van Filips II van Spanje, wat aantoont dat ook deze allereerste porseleinexperimenten trots werden gebruikt als diplomatiek geschenk. De Medici-fles, vervaardigd rond 1581, komt vanuit de wereldberoemde keramiekcollectie in Sèvres speciaal naar Nederland voor de tentoonstelling Porseleinkoorts. In Nederland is geen Medici-porselein in museale collecties te vinden. De tentoonstelling in Leeuwarden biedt daarmee een zeldzame kans voor het Nederlandse publiek om zo'n bijzonder stuk van dichtbij te bewonderen.

Fles beschilderd met het wapen van Filips II van Spanje, Medici-werkplaats, Florence, 1581, © RMN-Grand Palais (Sèvres – Manufac

Campagnebeeld tentoonstelling Porseleinkoorts

Het ‘witte goud’
Francesco de’ Medici (1541-1587), groothertog van Toscane, was de eerste in Europa die opdracht gaf om porselein te reproduceren. Na tien lange jaren lukte het eindelijk om een porseleinachtig materiaal te creëren. In dit zogenoemde Medici-porselein ontbreekt echter net dat ene onmisbare ingrediënt voor porselein, de grondstof kaolien.

In de tentoonstelling Porseleinkoorts: het witte goud van Augustus de Sterke en Madame de Pompadour ontdekt de bezoeker het oorsprongsverhaal van het Europese ‘witte goud’, een kantelmoment en absoluut hoogtepunt in de keramiekgeschiedenis. Tot in het begin van de achttiende eeuw wordt in Europa alleen aardewerk en steengoed gemaakt. Men is er nog niet in geslaagd om dat prachtige, dunne, witte porselein uit Azië na te maken. Zonder het porseleinrecept en kennis van de essentiële ingrediënten is de Europese elite voor haar verzamelwoede aangewezen op de import van Aziatisch porselein. Dat verandert als in 1708 in Meissen eindelijk de juiste grondstof (kaolien) wordt gevonden. Een heuse porseleinkoorts breekt uit, die heel Europa in zijn greep zal houden.

Dierentuin
Naast de bijzondere Medicifles uit 1581 zijn er meer spectaculaire bruiklenen in de tentoonstelling te zien; een tiental levensgrote dieren uit de porseleinen dierentuin van Augustus de Sterke, technische keramieken hoogstandjes van beeldhouwer Johann Gottlieb Kirchner, maar ook het unieke aantekenboekje van Jean Hellot, de eerste chemicus van de Sèvresfabriek. Achter elk voorwerp gaat een bijzonder verhaal schuil dat de porseleinmanie in de 18^de eeuw illustreert, zoals een metershoge Chinese dragondervaas. Frederik van Pruisen ruilde de vaas, samen met nog 151 andere porseleinen voorwerpen, met Augustus de Sterke voor maar liefst 600 van zijn soldaten.

Mythisch draakachtig figuur, 1730, Porzellanmanufaktur Meissen, toegeschreven aan Johann Gottlieb Kirchner, porselein, Sèvres, M

Vos met haan, Porzellansammlung, Staatliche Kunstsammlungen Dresden, Foto: Adrian Sauer

Hoofdpersonen
De nieuwe tentoonstelling en bijbehorende publicatie schetsen de ontstaansgeschiedenis van Europees porselein; een wonderlijke concurrentiestrijd vol intriges, spionage en drama. Twee hoofdrolspelers, Augustus de Sterke, keurvorst van Saksen, Koning van Polen en oprichter van de Meissen porseleinfabriek in Duitsland, en Madame de Pompadour, maîtresse, cultureel adviseur en vertrouweling van koning Lodewijk XV en beschermvrouwe van de Sèvres porseleinfabriek in Frankrijk, spelen een sleutelrol in deze porseleinkoorts van de 18^de eeuw.

Publicatie
Bij de tentoonstelling verschijnt een rijk geïllustreerde, met 224 pagina’s kloeke, publicatie waarin aan de hand van een aantal sleutelfiguren de wonderbaarlijke ontstaansgeschiedenis van Europees porselein verder wordt uitgediept. Zelden werd een kunsthistorisch boek bevolkt door zulke kleurrijke figuren, zoveel intriges en zoveel overdadige en exuberante voorwerpen. Naast de curatoren van de tentoonstelling – Denise Campbell en Laura Smeets –, hebben experts uit Duitsland, Frankrijk en Engeland bijdragen geschreven.

Porseleinkoorts. Het wonderbaarlijke ontstaan van Europees Porselein / Porcelain Fever. The wondrous origins of European Porcelain wordt uitgegeven door Waanders Uitgeverij Zwolle, is tweetalig (Nederlands en Engels), kost € 29,95 en is verkrijgbaar via de (web)shop van het museum. www.princessehof.nl

PERSUITNODIGING
Op donderdag 29 februari en vrijdag 1 maart is het mogelijk om een voorbezichtiging te krijgen van de tentoonstelling. Conservatoren Denise Campbell en Laura Smeets kunnen dan een toelichting geven en er is de mogelijkheid hun te interviewen.

Neem hiervoor contact op met Janke Vlas, j.vlas@princessehof.nl of 058 205 00 64.

De tentoonstelling Porseleinkoorts wordt mede mogelijk gemaakt door: het Mondriaan Fonds, Turing Foundation, Blockbusterfonds XTRA, Cultuurfonds, Fonds Angela E. en het Blauwe Baan Fonds, Stichting Van Achterbergh-Domhof, Leeuwarder Ondernemers Fonds, Stichting Cultuur FB Oranjewoud, St. Anthony Gasthuis Fonds, Boelstra-Olivierstichting, Stichting Herbert Duintjer Fonds

Partners van het Princessehof: Ottema-Kingma Stichting, Vereniging van Vrienden Keramiekmuseum Princessehof en Club Céramique.

Keramiekmuseum Princessehof wordt mede gefinancierd door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en Gemeente Leeuwarden.